مقدمه: اعتیاد یک بیماری روانی اجتماعی است که باعث وابستگی روانی و فیزیولوژیک فرد مبتلا می‌شود. یکی از مهم‌ترین موضوعات در این رابطه، مشکلات بیماران و عود مصرف مواد است. هدف پژوهش حاضر، تعیین مشکلات افراد ترخیص شده از مراکز ترک اعتیاد استان آذربایجان شرقی و عوامل مرتبط با عود مصرف مواد در میان آن‌ها می‌باشد.
روش کار: روش این پژوهش کیفی و کمّی (توصیفی) می‌باشد. جامعه آماری این مطالعه در بخش کیفی پژوهش، افراد معتاد و خانواده آن‌ها، مدیران و متخصصان مراکز ترک اعتیاد بهزیستی استان آذربایجان شرقی بودند که پس از مصاحبه با 30 نفر از آنان، که به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند، داده‌ها به مرحله اشباع رسیده و ساخت پرسشنامه پژوهش میسر گردید. جامعه آماری بخش کمی نیز، افراد ترخیص یافته از مراکز ترک اعتیاد استان آذربایجان شرقی در سال 1394 بودند، که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و انتخاب سه مرکز اقامتی میان مدت، نمونه 260 نفری که حداقل یک‌بار سابقه عود مصرف مواد داشتند، انتخاب شدند. ابزار مطالعه، پرسشنامه پژوهشگر ساخته "پرسشنامه مشکلات افراد ترخیص یافته از مراکز ترک اعتیاد" (The Problems of Discharged People from Addiction Treatment Centers Questionnaire) بود. شاخص روایی محتوا و پایایی ابزار با استفاده از همسانی درونی (آلفای کرونباخ) انجام شد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 21 تحلیل شدند.
یافته‌ها: به ترتیب اولویت، مشکلات روان‌شناختی و جسمانی (87/12 = میانگین رتبه)، عدم برخورداری از باورهای کارآمد (49/11)، عدم اعتماد و پذیرش اجتماعی (74/10)، ضعف در تحمل و غلبه بر وسوسه (76/9)، بیکاری و رفاه اجتماعی و اقتصادی پایین (20/9) جزو پنج مشکل اصلی افراد ترخیص یافته می‌باشند (9/2489 = X2، 01/0 > P). همچنین مشکلات روان‌شناختی و جسمانی (76/12)، عدم برخورداری از باورهای کارآمد (47/11)، عدم اعتماد و پذیرش اجتماعی (32/10)، ضعف در تحمل و غلبه بر وسوسه (10/10)، بیکاری و رفاه اجتماعی و اقتصادی پایین (50/9)، جزو پنج عامل اصلی مرتبط با عود مصرف مواد می‌باشند (1/2437 = X2، 01/0 > P).
نتیجه گیری: مشکلات فردی، مشکلات اجتماعی، اقتصادی و مشکلات خانوادگی از مشکلات افراد ترخیص یافته است که نقش مهمی نیز در عود مصرف مواد دارند. بنابراین، برنامه ریزی چند بعدی برای پیشگیری از عود مصرف مواد به مسئولین پیشنهاد می‌شود.